Stadsgeneeskunde - white paper

Eind vorig jaar hebben we als Creatief Beheer onze praktijk stopgezet na 15 jaar experimenteren in de wijk. We zijn een Right to Challenge traject gestart in Rotterdam om stadsgeneeskunde in wijken samen met de gemeente te kunnen vormgeven. Stadsgeneeskunde is een ‘inclusieve stadsontwikkelingstrategie’ die stuurt op gezonde leefomstandigheden voor àlle bewoners van een stad. De ontwikkeling ervan wordt ondersteund door de stadsgeneeskunde groep. Dit is een consortium van professionals uit onderzoek, praktijk en beleid uit verschillende relevante vakgebieden. Deze groep komt voort uit het netwerk dat Creatief Beheer heeft opgebouwd door de jaren heen via projecten als de Urban Country Club en TOPFLOOR. Het is een open uitvoerende netwerkcoalitie. We zijn altijd op zoek naar nieuwe mensen en partijen die willen bijdragen.

Nu we voor de uitdaging staan stadsgeneeskunde een plek te geven binnen de stadsontwikkeling, is het belangrijk dat we weten waar we het over hebben. Vandaar dat ik een poging heb gedaan een ‘white paper’ te maken over wat stadsgeneeskunde is en vermag. Ik zie het als een gezamenlijk vertrekpunt op onze reis naar een gezonde inclusieve stad op wijkniveau.

Een nieuw perspectief op de stad

It certainly seems to be the case in science that, just before a field is completely disrupted by a major discovery, someone has to make a statement that sums up the field’s complacency for future historians. For years in the future, people can look at it and think, they had no idea what was about to hit them (and sometimes the lead pipe is used more than once). David Oral

Begin vorige eeuw veroorzaakte de kwantumfysica een revolutie in de natuurkunde. Het duurde vervolgens een eeuw voor het kwantumfysisch perspectief op onze werkelijkheid algemeen werd geaccepteerd in wetenschappelijke kringen. Inmiddels zijn de belangrijkste proposities van de kwantumfysica ook experimenteel bevestigd en in wetenschappelijke kringen is er eigenlijk geen twijfel meer over de potentie van de kwantumtheorie.

Alle toegepaste wetenschappen hebben hun beeld van de werkelijkheid en hun methodiek grotendeels gebaseerd op de klassieke natuurkunde en wiskunde. Het is niet meer dan logisch dat ook binnen de toegepaste wetenschappen de kwantumtheorie zijn invloed zal doen gelden. Je ziet momenteel dan ook dat steeds meer toegepaste wetenschappers de kwantumtheorie gebruiken om problemen anders te benaderen en op te lossen. Het referentiekader (perspectief) van waaruit onderzocht wordt bepaald volgens de kwantumtheorie de uitkomsten van een onderzoek. Dit maakt het perspectief belangrijker dan het daaruit volgend bewijs.

De meeste mensen kennen slechts het klassieke perspectief, want dat wordt nog op scholen onderwezen en in de media gebruikt. Dit perspectief veronderstelt een ‘absolute waarheid’ dan wel een ‘vaste onderliggende orde’. Door de klassieke bril van het modernisme zijn wij mensen steeds kleiner en onbeduidender geworden in vergelijking tot het grotere geheel. Maar zijn wij wel zo onbeduidend? Als we met een ‘kwantumbril’ naar onszelf kijken zien we juist het tegenovergestelde.

Stel u alle communicatie voor die momenteel op onze planeet plaatsvindt en stop dat allemaal in iets ter grootte van uw lichaam. Nu heeft u een idee hoe complex we zijn; u heeft meer verbindingen in uw hersenen dan alle zichtbare atomen in het universum. En wat te zeggen van alle mensen samen, dit lijkt eerder op een universum van leven dan een afgebakende soort.

Het komt erop neer dat wij hoogstwaarschijnlijk complexe vierdimensionale wezens zijn. En dat betekent dat zaken als geestverschijningen, wedergeboorte en wat er allemaal niet aan ‘bovennatuurlijks’ wordt vermoed in een klap relevant zijn en niet meer als onzin ter zijde geschoven kunnen worden (reductie). Dat is nogal wat !!! En daarbovenop het feit dat ieder wetenschappelijk bewijs geconstrueerd is vanuit een perspectief. De objectieve onderzoeker is opgenomen in het systeem en verliest zijn absolute waarheidsclaim. Met andere woorden het leven is weer sprookjesachtig en mooi in mijn beleving.

Dus als wij dit mens- en wereldbeeld als basismodel aannemen, gaat het er niet om of het ‘waar’ is maar of het ‘bruikbaar’ is. Het beeld is immers gebaseerd op de ‘state of the art’ van wetenschappelijke theorie en bewijs. Dus als we toch die kant op gaan is het slimmer dit mens- en wereldbeeld te gebruiken binnen de stadsontwikkeling en publieke gezondheid richting toekomstig beleid in plaats van het klassieke beeld, dat in feite niet meer ‘bruikbaar’ zal zijn in de toekomst.

Dit kwantumfysische beeld staat diametraal tegenover het beeld dat we gewend zijn. Ik zal me concentreren op de kern van deze omkering; complexiteit en hoe we die benaderen.

De kwantumfysica stelt dat systemen groeien in complexiteit, maar dat dit niet lineair gaat (met crisis en nieuwvorming). Onze evolutie is hiervan een voorbeeld, maar ook processen binnen de economie, cultuur, politiek, gezondheidzorg of stedenbouw.

Steden zijn complexe systemen, waarbij de traditionele klassieke complexiteit opgebouwd is uit stenen, infrastructuur en economie. De kwantumfysica ziet een hogere orde van complexiteit; de menselijke soort en het leven in het algemeen. In de klassieke interpretatie is de stad steeds complexer geworden en ook ons leven met de enorme communicatiemogelijkheden, e.d.. Met de kwantumbril zie je dat het leven nu niet complexer is dan bijvoorbeeld 2000 jaar geleden. Immers onze menselijke complexiteit is namelijk van een hele andere orde dan de complexiteit van de wereld die we kennen.

Het begrip ‘inclusieve stad’ is een teken aan de wand dat binnen de stadsontwikkeling de kwantumbril ook door sommigen is opgezet. Het is namelijk onmogelijk een inclusieve stad vorm te geven vanuit het klassieke perspectief. Want wat is dat een ‘inclusieve stad’? als je zoekt op internet zie je vele definities langskomen en bestaat het begrip zowel in het sociale domein als de fysieke stadsontwikkeling. Tegelijkertijd is er geen afstemming wat we er precies mee bedoelen. Het lijkt mij daarom praktisch de ‘inclusieve stad’ vanuit het kwantumperspectief te benaderen en te definiëren.

Stadsgeneeskunde werkt vanuit het concept ‘inclusieve stad’ en het kwantumperspectief biedt een handelingsperspectief dat stuurt op gezondere leefomstandigheden in steden voor alle bewoners van een stad. Het kwantumperspectief biedt de mogelijkheid om te gaan met menselijke complexiteit, die zoals we zagen een kwaliteit op zich is en zich anders gedraagt dan de complexiteit die we kennen. Wij mensen zijn als onderzoekers of bestuurders namelijk zelf onderdeel van die ‘levende complexiteit’. Als je deze complexiteit klassiek analytisch benaderd wordt je er langzaam in opgenomen en zal iedere interventie uiteindelijk zijn effectiviteit verliezen. Dit is ook wat we waarnemen in de praktijk, iets wat vroeger goed werkte hoeft dat nu niet meer te doen. Alles heeft zijn of haar tijd.

To zover deze kentheoretische positionering, het gaat mij hierbij om het ‘wezen’ van complexiteit en inclusie. Dit laat zien dat er concrete mogelijkheden onze levensomstandigheden te verbeteren op een inclusieve manier te vinden zouden zijn met dit kwantumperspectief. Het benadert het immers het gehele systeem ‘stad’ met alles erop, erin (ook objectieve onderzoekers!) als een geheel, met andere woorden alles is inclusief. De alledaagse complexiteit is iets totaal anders dan de kwantumcomplexiteit. Sterker nog onze beleefde complexiteit is een resultaat van het verleden en een groot deel is snel te ontmaskeren als ‘schijncomplexiteit’, het lijkt ingewikkeld maar dat is het niet als je beter kijkt. De truuk zit hem erin dat je de manier van kijken veranderd, waardoor je andere problemen en oplossingen ziet. Zo is het historisch altijd gegaan en zal het vermoedelijk ook nu gaan. Net zoals je zonder 3D bril geen 3D film kunt zien, zo ook kan je zonder 4D bril geen 4D zien in de werkelijkheid.

Om onze eigen menselijke complexiteit simpel en praktisch te benaderen, definieert stadsgeneeskunde een nieuw domein in de stad; het ‘totaal aan menselijke interactie’ dat verband houdt met deze stad. Dit is een zeer complex systeem vele malen complexer dan het ons bekende universum (!). Binnen dit domein focust stadsgeneeskunde zich op de interactie (ook met dieren en planten) in het publieke domein in een stad; de plek waar iedereen en alles samenkomt. Let op, dit zijn niet alleen pleinen en straten, maar ook digitale ontmoetingsplaatsen.

Deze beide verzamelingen zijn onbegrensd en oneindig. Om een domein hanteerbaar en benaderbaar te maken hebben we nog twee beperkingen nodig. De eerste is functionele interactie, deze is automatisch gedefinieerd door het doel dat het nastreeft.

Om nu iedereen onder eenzelfde vlag te krijgen en geen academische discussies te voeren op straatniveau hebben we gekozen voor een duidelijke concrete doelstelling, die iedereen snapt en waar eigenlijk niemand met gezond verstand tegen kan zijn: groener en kindvriendelijker maken van wijken. Groen (stadsnatuur) en kindvriendelijk (preventie) is sterk gecorreleerd met gezonde leefomstandigheden op wijkniveau, immers om dit te realiseren is iedereen in de wijk betrokken.

Tot slot de beperking die het domein concreet maakt en hanteerbaar is het dagelijks onderhoud en welzijn in een wijk. Dit is een algemeen en verbindend werkveld, iedereen kan het begrijpen en het is een noodzakelijk basisdomein; ‘alles’ in een stad heeft onderhoud (aandacht) nodig, zowel het fysieke, mentale als sociale. Op deze manier is menselijke interactie en doelstelling gekoppeld aan de fysieke wijk en de openbare ruimte en dit laatste vormt het substraat (de aarde) waarop deze interactie kan groeien en bloeien met als resultaat ieder jaar een groenere en kindvriendelijkere wijk (gezondere wijk).

Het is een dynamisch domein en juist hierom geschikt omdat het hybride processen op elkaar betrekt op het absolute microniveau van een stad en dit automatisch verbindt met meso- en macroniveau. Nu komt het mooiste, dit domein maakt het mogelijk op een zachte maar effectieve manier de huidige praktijk te transformeren. Dit domein bestaat namelijk nog niet en op de plek waar het zou kunnen groeien bevindt zich nu een vacuüm dat schreeuwt om gevuld te worden. Dit is dan ook het domein waar de meeste sociale-innovatieve-bottem-up-burger/groeninitiatieven te vinden zijn. Deze kunnen momenteel niet doorgroeien, omdat het domein nog niet in beleid bestaat en de lopende praktijk nog ‘klassiek’ wordt beoordeeld en gestuurd. De initiatieven worden of ingekapseld en verliezen hiermee hun effectiviteit of ze zijn gedwongen te stoppen door conflicten of geldgebrek. Het is nu dan ook de tijd deze beweging en behoefte de kans te bieden in dit nieuwe domein (new commons) te kunnen groeien tussen alles en iedereen in.

Meer informatie stadsgeneeskunde.nl