Voorkomen is beter

Preventieve gezondheidszorg, iedereen heeft het er over. ‘We moeten meer inzetten op preventie’ Tuurlijk, dat is verstandig. Voorkomen is immers beter dan genezen. Hoe voorkom je iets? En wat voorkom je precies?

Dingen komen voor, zoals ziekte. Ziekte heeft een bepaald voorkomen in onze soort. Dat voorkomen heeft te maken met de omstandigheden die wij bieden aan ziekten. Dit is breed. Maar het definieert wel het voorkomen van ziekten en de mogelijkheid het voorkomen te beïnvloeden. Minder roken betekent immers minder kanker, Gezonder eten, meer bewegen, betekent minder hart- en vaatziekten. De correlaties zijn eindeloos. Corona werd veroorzaakt door een virus, toch is het ziektebeeld heel gevarieerd. Sommige hebben er nauwelijks last van en sommigen sterven eraan. Daarnaast geeft het ook veel postinfectieuze langdurige klachten in de vorm van Post Covid. Ik kan nog even doorgaan, maar het punt is gemaakt. Er zijn talloze manieren om te voorkomen dat ziekten voorkomen. Er zijn ook talloze factoren die onze gezondheid beïnvloeden.

Dit is een doolhof want er zijn nogal wat factoren, sommige goed en sommige slecht, ga er maar aanstaan. Er is een, wat ik wil noemen, lineaire strategie waarbij ziekte en gezondheid een individuele kwestie is in de vorm van levensstijl. De strategie is hier stoppen met ongezonde dingen en gezonde dingen doen. Dit is een strategie die we nu het meest volgen. Gezondheid is een eigen verantwoordelijkheid. Probleem is wel dat levensstijl niet enkel individueel is bepaald maar een gevolg van even zoveel factoren.

Integrale preventie is slimmer en effectiever. Hierbij is onze levensstijl een integraal geheel en gevolg van onze samenleving. Het is geen individuele kwestie, maar een gemeenschappelijk samenspel.

In dit gemeenschappelijk samenspel staat onze leefomgeving centraal als aangrijpingspunt. Zoals Jules Deelder dichtte: ‘de omgeving van de mens is de medemens.’ Onze leefomgeving is fysiek, sociaal en mentaal en als mens kunnen we niet zonder andere mensen. En natuur zou ik eraan willen toevoegen. De vraag is niet meer, hoe kunnen we als individu gezonder leven, maar hoe kunnen we als soort, als gemeenschap gezonder leven. Wie wil er niet gezonder leven en ook nog eens vanzelf, zodat je er niet over na hoeft te denken.

Hoe zou zo’n samenleving eruitzien?

Op die vraag kunnen we geen antwoord geven. Echter op welke principes zo’n samenleving gebaseerd zou zijn kunnen we wel benoemen en beargumenteren.

Ons modern leven is inmiddels onze grootste risicofactor op het voorkomen van ziekte. 94% van onze ziektelast wordt veroorzaakt door stress, eenzaamheid, weinig bewegen en ongezond eten. Factoren die intrinsiek zijn verbonden met onze moderne manier van leven en werken. Een eeuw geleden was dit anders maar toen zaten de risicofactoren ook in onze manier van leven en organiseren. De grootste gezondheidswinst is begin vorige eeuw gehaald met betere huizen, riolering en conservatiemethoden voor ons voedsel.

Niemand wil stress, eenzaamheid of stilzitten en volproppen als levensdoel. Toch is dat waartoe velen van ons veroordeeld zijn. Armoede, schulden, burn out, depressie, om maar wat te noemen laten zien dat het niet voor iedereen even simpel is; een gezonde levensstijl ontwikkelen als het systeem niet verandert. Ik gebruik hier bewust het woord systeem. Het lijkt er op dat we onszelf vast hebben gezet in een systeem en als een molenpaarden cirkels trekken om het systeem te laten draaien. Vrijblijvendheid is ver te zoeken en als we niet werken moeten we op vakantie. Er is geen ontsnappen mogelijk.

Het lijkt onbegonnen werk dit te veranderen. De gelukkigen die hun levensstijl in onze oververhitte samenleving kunnen aanpassen. Degenen die een onbezorgd leven kunnen leiden daargelaten hebben we allemaal een duidelijk belang dit te veranderen ten behoeve van onze eigen gezondheid en de gezondheid van het leven op aarde. Want bij integrale preventie staan die twee niet los van elkaar. Het zou een stap vooruit zijn in de evolutie van ons mensen. We werken ons niet meer kapot om alles op te lossen of te laten draaien, maar werken samen in de verwevenheid met de natuur om ons heen aan een gezonde samenleving. Uiteindelijk werk je dan met een samenspel van drie domeinen. De natuur om ons heen, onze eigen natuur, de natuur van elkaar. Er is geen manier om een van de drie belangrijker te maken. Immers, wie maakt spontaan zijn ‘eigen natuur’ ondergeschikt aan een van de twee anderen zonder daar iets voor terug te krijgen. De natuur van elkaar is hoe we met elkaar omgaan en de natuur om ons heen is stadsnatuur waaronder ook de bebouwde omgeving valt.

Op deze wijze wordt integrale preventie een concrete mogelijkheid. We kunnen nu modellen ontwerpen die dit als zodanig benaderen. Stedenbouw gaat niet meer in eerste instantie om economie, maar om een gezonde leefomgeving. Dit impliceert overigens ook een gezonde economie. We kunnen ons beperken en ons richten op het wijk en straatniveau waar mensen werkelijk samenleven en kinderen buitenspelen. Deze directe leefomgeving van mensen is heel benaderbaar en te beïnvloeden.

Dat is wat is stadsgeneeskunde noem. Het is een integrale strategie waarmee je de directe leefomgeving van mensen in de stad gezonder maakt. Het gaat hier niet om meer van wat er al gebeurt, maar juist dat toevoegen wat niet gebeurt. Bijvoorbeeld meer stadsnatuur en ecologisch beheer. Dat laatste ook samen met bewoners, zodat eigenaarschap en bewustwording groeit.

Onze praktijk laat zien dat het kan, maar het vraagt natuurlijk wel samenwerking en draagvlak. Belangrijk is dat meer mensen zo naar onszelf, de samenleving en de stadsnatuur gaan kijken en er ook naar handelen. Begin met het nieuwe tuinieren en eindig met een gezonde samenleving. Maak plaats voor onkruid in je hart en je tuin of park. Dat is de eerste stap. Ga anders kijken dan ga je er anders mee om.

Het nieuwe tuinieren betekent voor mij:

Anders omgaan mijn tuin/park (stadsnatuur)

Anders omgaan met mezelf (eigen natuur)

Anders omgaan met elkaar (onze natuur)