Handelingsperspectief

Handelingsperspectief gaat over wat je moet doen om een doel te bereiken. Het begrip bevat ook de reden waarom je dit moet doen. Het begrip combineert de reden om iets te doen en de daad. Het sleept een compleet wereldbeeld over de toonbank. Het begrip is te gebruiken als instrument in de complexe analyse.

Ieder mens heeft een handelingsperspectief. Deze is eenvoudig te checken met de vraag waarom iemand iets doet of niet doet om een doel te bereiken. Het doel en de weg erheen definiëren het wereldbeeld. Handelingsperspectieven kun je categoriseren naar doel, wereldbeeld en gewenste acties. Een voorbeeld. Doel: succesvolle carrière. Acties: Studeren en hard werken. Wereldbeeld: Succes is belangrijk en wenselijk.

Het is eenvoudig te zien dat het wereldbeeld hierin cruciaal is? In feite is dat waar je in gelooft de onderlegger van wat je doet. Wat is succes? Waarom is dit wenselijk? In dit voorbeeld is het de aanname dat een succesvolle carrière ook een gelukkig of goed leven betekent. Als je het bereikt is dat jouw verdienste. Mislukken is geen optie hooguit om van te leren. Dit is een duidelijk doel en beperkt het arsenaal aan mogelijke acties. Het geeft richting in je bestaan.

Dit voorbeeld heb ik niet willekeurig gekozen. Hard werken, je best doen en succesvol worden zijn vrij algemene adviezen. Natuurlijk is er bij mislukking ook een handelsperspectief dat je therapeutisch zou kunnen noemen. Je mag er zijn; ook als je het niet lukt. Alle mensen tellen mee en dienen respect. Het is fijn als mensen dat tegen je zeggen als je in de put zit. Niet iedereen kan immers winnen en succesvol zijn. Waar gewonnen wordt zijn er ook verliezers. Sterker nog wat is ‘winnen’ waard als niemand ‘verliest’? We doen het samen; winnen en verliezen. Ze definiëren elkaar.

De wereld is complex, dat betekent, niet helemaal te kennen en in essentie onvoorspelbaar. Het geheel bepaalt de delen. Een lineair handelingsperspectief richting een helder doel negeert tegenslag als kans op andersoortige groei of toeval als bron van succes met een beter doel. Neem de endemische burn-out. Als je met ervaringsdeskundigen praat hebben ze het over schaamte en depressie. Toch hoor ik daarnaast vaak dat het een wake up call was en dat ze nu beter in hun vel zitten. Om dit te bereiken hebben ze noodgedwongen hun mens en wereldbeeld aangepast. Hun eigen verdienste wordt minder belangrijk en dus ook de verantwoordelijkheid voor hun ‘ziekte’ en krijgen weer licht aan het einde van de tunnel. Schuld en schaamte zijn sterke drivers hier. Het voelt als falen.

Ik heb gemerkt dat het benoemen en oefenen met het complexe wereldbeeld helpt om zwart-wit discussies te vermijden waarin perspectieven clashen met bevestiging en polarisatie tot gevolg. Bijvoorbeeld als iemand zegt; ‘ze moeten die asielzoekers gewoon terugsturen.’ Mijn antwoord is vaak; ‘er zijn wel meer problemen die erger zijn en die we ook moeten oplossen.’ ‘Bovendien hoe gaan we dat doen?’ Met een beetje mazzel kun je op deze manier een confrontatie vermijden en wellicht tot een prettig gesprek komen over zaken waar je het wel eens bent. Tegelijkertijd vind ik niet dat asielzoekers ‘het probleem’ zijn maar het is wel een maatschappelijk probleem hoe wij ermee omgaan. De meeste mensen zijn totaal niet geïnteresseerd in argumenten maar verdedigen met hand en tand hun wereld- en zelfbeeld inclusief handelingsperspectief ook al is dit destructief en ziekmakend. We zijn geen redelijke wezens van nature.

Als we de polariserende posities vermijden - ieder mens heeft recht op een eigen mening, maar geen absolute waarheid - krijg je gesprekken die constructiever en vrolijker zijn. In mijn werk gebruik ik de kleinste gemene deler waar iedereen het mee eens is; gezonde en kindvriendelijke wijken. Daar zijn verdomd weinig mensen tegen. Ik ben nog niemand tegengekomen. Ze zeggen natuurlijk wel vaak: ‘Dat kan niet’, maar als het wel zou kunnen is dat natuurlijk wenselijk. Het kan natuurlijk wel als je een beetje creatief en buiten de lijntjes denkt. Waar een wil is een weg…

De meeste mensen links en rechts houden van natuur maar staan politiek diametraal tegen over elkaar rond dit thema. We moeten accepteren dat we naast redelijke empathische en hulpvaardige mensen ook allemaal ijdel, hebzuchtig en geil zijn en bovendien stikjaloers. Dat is blijkbaar allemaal nodig voor een succesvolle evolutie en we zouden dit beter kunnen omarmen dan elkaar beschuldigen van natuurlijke ‘zwakke’ driften en ophemelen met diezelfde natuurlijke ‘sterke’ driften. Zo krijg je nooit een goed inzicht waarom de dingen gaan zoals ze gaan. Wij hebben onszelf niet in elkaar gezet en tja dat betekent dat onze interventies vaak anders uitpakken dan we beogen. De werkelijkheid roept ons altijd tot de orde.