Waar is de nieuwe Diogenes?

Diogenes (de Griekse filosoof in de ton) staat symbool voor een kritiek, een kynische dierlijke kritiek, op het verheven rationalisme; de gladgestreken macht.

‘De kern van het kynisme is een kritische, ironische filosofie van de zogenaamde behoeften, het zichtbaar maken van de fundamentele mateloosheid en absurditeit van die behoeften.' Peter Sloterdijk

Waar is de nieuwe Diogenes in onze tijd? Waar is tegenwoordig deze lichamelijke dierlijke kritiek die de macht uitdaagt?

Voor de verstandigen is de Diogenetische vrijpostigheid, zeer onfatsoenlijk en een verschrikking waar ze geen vat opkrijgen. Reinaard de Vos en Tijl Uilenspiegel zijn klassieke voorbeelden; ze nemen iedereen in de maling. Ze zijn niet uit op werelds aanzien maar gebruiken de mateloosheid en absurditeit van onze behoeften schijnbaar voor hun plezier. De slimste te zijn.

Dat is in de geest van Diogenes, die in het openbaar masturbeerde en zijn leerlingen regelmatig wegjoeg. Alles voor het werkelijke leven.

Het carnaval als traditie is een goed voorbeeld van even alles op zijn kop zetten; een uitlaatklep; het op ludieke wijze uitdagen van de macht.

Onze cultuur is gekolonialiseerd door het grootkapitaal. Kunstenaars (makers) en culturele consumenten doen hier noodgedwongen aan mee met de ‘ware kunst’, die ze nastreven terwijl ze de winsten van de investeerders spekken. Dit staat haaks op de mogelijke gemeende tegendraadsheid en vrijpostigheid omdat de eigenaren/beleggers lachend hun geld tellen. Ze zetten de tegendraadsheid te kakken; kapselen het in en maken het winstgevend. Hun gretige uitdagende lach is evenwel niet uitbundig maar ronduit cynisch. Fuck you!

De toppers van het kapitalisme lijken erg op de Grootinquisiteur uit de gebroeders ‘Karamazov’ van Dostojevski. Deze geestelijke ten tijde van de inquisitie wordt beschreven als, ‘een oude man met dode ogen waar nog nauwelijks glans in zat’. Hij sluit Jezus bij diens opnieuw verschijnen op de wereld (hij doet wonderen, wekt kinderen op uit de dood) meteen op en verzekert hem dat hij hem morgen op de brandstapel gooit. Wat komt de Messias nu onrust stoken. Wat denkt hij wel niet. Hij heeft een veel te positief beeld van de mensen. Mensen kunnen de vrijheid niet aan. Ze willen onderdrukt worden en voorgelogen en dat doet de inquisiteur tot in de perfectie. Hij brengt hiermee een groot offer zegt hij, want hij kent de waarheid en liegt voor het goede doel zodat de mensen niet ten onder gaan aan de vrijheid. Dostojevski portretteert hier op meesterlijke wijze de 19de eeuwse oerconservatief die vindt dat het volk niet kan en hoort te denken.

Maar toch, de grootinquisiteur is uitgepraat en Jezus blijft zwijgen. De grootinquisiteur wordt nerveus als het antwoord van Jezus erg lang op zich laat wachten. Uiteindelijk staat Jezus op en kust de oude man op de mond. Waarna deze zegt: ‘Ga heen en kom nooit meer terug’.

Met dit soort figuren aan de knoppen, die iedere Messias direct doden, neutraliseren of inkapselen kunnen we de oplossing maar beter elders zoeken. Het domein waar niets te verdienen valt. De kus op de mond.

Het echte leven en de lichamelijkheid vindt immers altijd haar weg. Analoog aan hoe de natuur ons allen overleeft en neutraal staat tegenover onze escapades.

Ik moest het van mezelf doen. Ik ging erheen omdat ik mezelf veels te veel hoofd en intellectueel voelde. Een nepkunstenaar. Ik wilde de echte ervaring, het echte leven leren kennen in de volkswijk. Nu voel ik me er als een vis in het water tussen de criminelen, fundamentalisten, hangjongeren, pvv stemmers en complotdenkers, maar toch meestentijds normale mensen. Als je bepaalde onderwerpen mijdt zoals politiek, geloof en geld heb je nergens last van.

Alledaagse sores verbindt lichaam, brein en mensen. Mijn lichaam en mijn hoofd is in de wijk tussen de mensen. Ik ben onderdeel van het openbaar lichaam. Ik hoor bij de inboedel. Ik ben daar van gaan houden, het doet me iedere dag weer goed. Onderdeel van het geheel te zijn.

Mensen met macht hebben hele lange tenen. Tenen die zelfs onder de deur van hun kamer doorsteken. Je moet ze te vriend houden om iets voor elkaar te krijgen. Ze komen met de meest onbenullige argumenten waar ze hoogstwaarschijnlijk zelf ook niet echt in geloven. Machtige mensen opereren binnen hun eigen wereldbeeld, eigen regeltjes en lateraal overleg. Als je met je vuist zonder macht op tafel slaat kun je het wel vergeten zeker als je geen connecties hebt.

Het voelt dan als Frans K in het Proces van Kafka. Verdediging is zinloos. Je wordt langzaam doodgeknepen en als je boos wordt ga je drie stappen achteruit. ‘Als we zo beginnen...’ Ik vermoed dat de machtige dit niet zo voelt, die zal waarschijnlijk vinden dat wij simpele burgers het onmogelijke willen. Macht is overal van absoluut naar specifiek. De dictator versus de arts. Het zijn hoofden en lichamen in de greep van het machtsspel en menselijkheid is in deze slechts smeerolie. Fatsoenlijke omgangsvormen zijn het masker om de mechanische kilheid van het machtsdenken te kunnen camoufleren.

Macht is verslavender dan heroïne en de meeste mensen die eenmaal van macht hebben geproefd al is het maar een beetje houden er aan vast als een junkie aan de spuit. Nietzsche schreef niet voor niets dat de ‘wil tot macht’ ons menselijk gedrag stuurt. Macht in de meest brede zin des woords. Diogenes had ook macht. Hij was een beroemdheid in zijn tijd en zelfs Alexander de Grote wilde hem ontmoeten als we de verhalen mogen geloven. Aristoteles beet er zijn tanden op stuk.

Wat zou Diogenes doen? Vermoedelijk ze recht in hun gezicht uitlachen en roepen dat ze alle menselijkheid hebben verloren en apparaten, nutteloze idioten, zijn geworden. Precies zoals sommige burgers aan de balies zich uiten als ze voor de zoveelste keer nul op hun rekest krijgen of om welke andere reden dan ook hun frustratie niet meer de baas zijn. Binnen no time verschijnt er dan een veiligheidsman die de geagiteerde verwijdert. De toeslagenouders hebben deze verschrikkingen ook moeten doorstaan. Daarbij moeten we bedenken dat persoonlijk contact steeds meer wordt vervangen door een digitale muur en de dystopie is compleet.

‘Schaam je’, zou Diogenes zeggen, ‘en breek uit je kippenhok waar je goedbetaald de boel loopt te frustreren met het idee van een gelijk speelveld voor iedereen.’ Er is niets gelijks aan behalve dat het voor iedereen even frustrerend is. Intellectuelen en bestuurskundigen benoemen dit expliciet maar komen niet verder dan rapporten met adviezen die in lades verdwijnen. Ergens zitten rijke cynici te lachen. ‘Ha ha daar doen we niets mee.’

‘Schaam je malloten, nepfiguren’, zou de klassieke Diogenes schreeuwen en een dikke scheet laten. En ook dan zouden de veiligheidsmensen verschijnen, die hij in hun ballen zou trappen en er vliegensvlug vandoor zou gaan. Onvindbaar tot hij weer ergens opduikt om zijn infame werk voort te zetten. Diogenes is niet te neutraliseren of in te kapselen. Hem doden is een capitulatie…

Cynisme, opportunisme, corruptie en hypocrisie overal klinkt de holle lach van geld tellende mensen. Diogenes maalde niet om geld. Hij leefde in een ton, zo gaat het verhaal. Wat voor ton zijn de historici niet uit; vast geen regenton. Toen Alenxander hem vroeg wat hij wenste, zei hij, ‘Ga uit mijn zon’.

De ruimte om de macht en de ‘verstandigen’ uit te dagen, belachelijk te maken, wordt systematisch ingekapseld en weggedrukt. We worden in slaap gesust. Op het carnaval lopen tegenwoordig veiligheidsmensen en er wordt flink aan verdiend. Diogenes schudt ons wakker. Hij toont het dierlijke op een filosofische bewuste manier. Als een niet te missen kritiek op georganiseerde ernst die frivoliteit afwijst en diep verontwaardigd reageert.

In ieder van ons zit een Diogenes. Simpel omdat we allemaal in essentie dierlijk zijn. Schaamte weerhoudt ons meestal en dat is maar goed ook. Pas als de nood te hoog is stap je erover heen. Schaamte is een dynamisch fenomeen in ons complex bestaan en kent bijgevolg vele vormen en functionaliteiten. Hetzelfde geldt voor de kynische impuls; het kent vele vormen en functionaliteiten.

De enige remedie kan zijn dat de communicatie weer tot stand komt. Alleen dan krijgt 'zelfbehoud' minder betekenis en krijgt de kynische impuls een kans.

Peter Sloterdijk

Zelfbehoud is de kern van risicoloos leven. Het is niet de zin van ons bestaan. Het is een gevolg van de mogelijkheid risico’s te vermijden. Dat leidt af en maakt volgzaam. De kynische impuls doorbreekt dit en dat is communicatie over iets anders dan zelfbehoud en risico maar een doel en de weg erheen.

Fatsoen is de norm wat voor viezigheid en corruptie er ook achter schuil gaat. De ‘onfatsoenlijke populisten’ spinnen er garen bij omdat mensen geshuffeld worden van de fatsoenlijke ernst. Naar de klote met die kutzooi, die zakkenvullers. De geldtellende cynici wrijven in hun handen en hun holle lach is overal te horen. Usefull idiots die popi jopie’s. De ernst en de ‘fatsoenlijke omgang’ is een façade voor machtsbehoud van de cynische klasse, die een kunst heeft gemaakt van het inkapselen van iedere kritiek door dit tot een consumptief genoegen te maken. Goed voor de kijkcijfers. Disruptieve zaken worden gebruikt voor een verdeel en heers spel. De tegenpartij wordt geneutraliseerd  door het een naam te geven; Woke.

De macht lacht uitsluitend om zichzelf. En aan Woke valt een hoop te verdienen en weer klinkt die holle lach. Ik denk niet dat dit een complot is maar gewoon het kapitalistische systeem waar opportunisme hoogtijd viert. Ik denk niet dat het duurzaam is. Het lichaam zal het hoofd en alle cynisme nooit loslaten. Het hoofd is onderdeel van het lichaam en de dood verbindt ons allen.

'Wanneer men mag beweren dat de geneeskunde van een bepaalde maatschappij het levensgevoel van zo'n maatschappij weergeeft, dan verraadt onze geneeskunde: leven is te gevaarlijk om te leven, maar ook weer te kostbaar om weg te gooien.' Peter Sloterdijk