Wat heeft werkelijk waarde ?

Een van de meest interessante vragen voor ons mensen is; wat nu werkelijke waarde heeft in ons leven? Ik kwam op deze column omdat ik van een vriend een artikel kreeg toegestuurd over bitcoin en de werkelijke waarde hiervan, die bleek nul. Voor mensen die het willen nalezen hier is het artikel te vinden. Het komt erop neer dat bitcoin geen waarde toevoegt aan datgene je erin stopt. Bitcoin is ook niet als betaalmiddel te gebruiken omdat het een wisselde waarde heeft en je moeilijk artikelen kunt prijzen via een instabiel systeem. Het is een spel dat we samen spelen. Het grappige is dat dit wiskundig is te bewijzen. Toch geloven nog veel mensen in de waarde van bitcoin waarschijnlijk omdat je er geld mee kunt verdienen. Des te belangrijker de vraag; wat heeft werkelijke waarde?

Als ik mensen vraag wat het allerbelangrijkst in hun leven is, antwoorden de meesten: ‘een goede gezondheid’. Gezondheid is iets totaal anders dan bitcoin, zo lijkt het bij eerste beschouwing. Maar wiskundig verschillen ze niet zoveel, de waarde die wij eraan hechten is dat wat wij erin stoppen om gezonder te worden. Hetzelfde als beleggers in bitcoin investeren om er beter van te worden. Zowel de bitcoin als ‘een goede gezondheid’ zijn allebei samengestelde waarden. Het zijn geen waarden op zichzelf maar een gevolg van iets anders. Vergelijk het met goud, dat is een edel metaal dat je duizenden jaren kunt bewaren zonder dat het een kwaliteit verliest. Dat is een intrinsieke waarde, die missen bitcoin en gezondheid beiden omdat ze volatiel zijn, ze wisselen van waarde en kwaliteit al naar gelang de omgeving waarin ze verkeren.

Als mensen ‘gezondheid’ antwoorden vraag ik altijd; ‘en je medemensen, je geliefde, je ouders en kinderen’. ‘Ja’, zeggen ze meteen ‘dat is belangrijker’, de gezondheid van hun naasten is bijna net zo belangrijk als hun eigen gezondheid. De medemens heeft dus een intrinsieke waarde voor ons net als goud en is zelfs nog belangrijker; wij zijn een sociale soort; alle zin en betekenis die we aan het leven geven heeft de ander als onderdeel daarvan. Alle medailles, prijzen, eerbetoon en geld krijgen we van anderen in ruil voor wat we doen of waar we voor staan. Zonder slachtoffers geen helden en zonder de ander geen bestaan kun je stellen.

Als we nu nogmaals afvragen wat werkelijke waarde heeft blijft er niet veel over. We genereren zelf waarde door te interacteren zoals bij de bitcoin en het streven naar een gezondheid. Dit zou je gedeelde of tijdelijke waarde kunnen noemen. Maar onze medemens daarentegen is er altijd zolang wij er zijn, ook de natuur, andere levende wezens en natuurlijk goud zijn vaste waarden, die op allerlei manieren in geld kunnen worden uitgedrukt.

De auteur van het artikel zei in een interview als je werkelijke waarde wil creëren, ‘je olijven kunt gaan verbouwen’. Hij bedoelde dat in de natuur werkelijke waarde wordt gecreëerd, die je op kunt eten; nuttige waarde zogezegd. Dit komt omdat planten zonlicht omzetten in voedsel voor de rest van ons. De olie die we verstoken komt van planten uit een ver verleden. Het komt er op neer dat veel van de dingen die we waardevol vinden bij nader onderzoek vaak helemaal niet waardevol of duurzaam blijken. Inmiddels worden ook de helden uit de geschiedenis van hun voetstuk getrokken en toegevoegd aan de gewone mensen. De bitcoin is de vleesgeworden tegenstrever geworden van ‘nuttig geld’; een ‘waardeloos’ systeem dat niets toevoegt maar ‘een soort van energieslurpend casino’ waar gespeeld wordt in plaats van gehandeld met werkelijk ‘nuttige goederen’.

Armand zong in het lied, vrijheid is een volgetankte mercedes: ‘wij worden verleid door dure verre dromen.’ En daar huist de reden dat we waardeloze zaken prefereren boven werkelijke waarden. Hij vervolgt met ’Ze worden zo voor niets je kamer ingebracht.’ En daar komt de bitcoin binnen of een stralende gezondheid via dieet en sport. Om maar niet van alle die verre vakanties te spreken. Het zijn beloftes van rijkdom en voorspoed. Waarom doen we dit of heeft het toch een waarde ? Ik hou ervan om uit te gaan van het feit dat alles wat bestaat waarde heeft en een reden van bestaan. De belangrijkste waarde is in dit geval dat beiden een belofte inhouden en dat ze tegelijkertijd de ‘belofte’ losknippen van al het overige. Dit doet ons bewegen dat ‘rijk en gezond’ willen we ook. Maar zo simpel is het natuurlijk niet. We gaan voorbij aan het feit dat geen van beide beloftes op zich zinvol zijn. Je kan heel rijk en heel ongezond zijn, je kan gezond en heel arm zijn, je kan gezond en gelukkig zijn, etc. etc. We stellen ons voor dat als je gezond of rijk bent de rest ook wel ok is. Maar zoals we gezien hebben zijn het geen ‘vaste’ waarden maar ‘tijdelijke’ en afhankelijk van van alles en nog wat. Kort samengevat, je doel en belangrijke waarden in je bestaan zijn een gevolg van alles wat je bent en meemaakt. Rijkdom en gezondheid zijn afhankelijk van heel veel factoren, een geheel dat je het beste kunt omschrijven als samenloop van omstandigheden.

Als je de vraag van deze column wiskundig benadert zou het antwoord moeten zijn of alles heeft waarde of niets heeft waarde. Waarde is een variabele die bestaat of niet. Die meedoet in de formule of genegeerd wordt. Shakespeare dichtte ooit: ‘Life is but a walking shadow, a tale told by an idiot, full of sound and fury, signifying nothing.’ Deze nihilistische positie is niet de mijne, want we geven er immers zelf waarde aan en het bestaat in ons bewustzijn. Wat mij betreft een stevige variabel in het algoritme van het leven. Het geeft ons leven immers richting deze ‘tales full of sound and fury’. De werkelijke waarde wordt bepaald door het geheel en niet door individuele onderdelen. Een schilderij van Rembrandt is zoveel waard omdat er weinig van zijn en ze uitzonderlijk knap geschilderd zijn. Waarden worden iedere dag gemeten, gewogen en veranderen, dat gebeurd automatisch in je bewustzijn. Ons aangeboren rechtvaardigheidsgevoel (dieren hebben het ook) is de weegschaal. De ene mens is niet waardevoller dan de ander, maar valt meer op en wordt automatisch als waardevol en cruciaal gezien. Bij voetbal nemen de beste spelers de andere op sleeptouw, zegt men vaak. Je kan ook zeggen door de slechte spelers kunnen de betere spelers laten zien dat ze beter zijn. Dit is nog niet doorgedrongen bij voetbalanalisten, maar de juiste sukkeligheid maakt een team misschien wel het beste. Dit snijdt wellicht geen hout, maar ik schrijf het om te illustreren dat betekenis, waarden en zin aan elkaar vast zitten en dat ze als een drie-eenheid ontwikkelen; ze horen bij elkaar. Ze zitten in dezelfde formule. Als je dingen anders gaat zien (betekenis verandert) worden ze ook meer of minder belangrijk (waarden veranderen) en tot slot verandert ook de zin van je leven (het doel dat je nastreeft). ‘Alles waar je lang naar kijkt wordt interessant.’, zei Louis de Funès ooit. ‘En overal kun je aan verdienen’ zou ik eraan toevoegen, ‘maar daar huist niet de werkelijke waarde.’