Het Natuurpark
We hebben als Creatief Beheer 20 jaar geleden gekozen voor het dagelijks onderhoud als basis voor de ontwikkeling in een wijk. In dit sociaal functionele domein bevindt zich een alternatieve mogelijkheid te investeren in het publieke ruimte op het gebied van biodiversiteit, sociale veiligheid en volksgezondheid. Vanuit dit idee is onze huidige stadsgeneeskunde praktijk en methode gegroeid, waarbij we het met vallen en opstaan in de praktijk hebben geleerd. Het goede nieuws is dat het werkt en zelfs beter dan we verwachten. Het slechte nieuws is dat de huidige onderhoudspraktijk door alle formele verankering en verdienmodellen zeer moeilijk is te veranderen. Onze methode staat hier haaks op en om deze reden zijn we in 2019 een Right to Challenge traject gestart om de nodige experimenteerruimte te organiseren met het doel, het in de praktijk te laten doorgroeien. Al onze tijdelijke terreinen die we beheerden en prachtige biodiverse parken werden, werden ook steevast ontruimd en dat is erg pijnlijk voor alle betrokkenen. We wilden een permanent park en traject beheren, zodat het niet weer gestopt en ontruimd werd.
We zijn nu drie en een half jaar verder. Inmiddels hebben we een concreet en tastbaar voorbeeld van onze werkwijze; het Park 1943. In dit park is te zien wat de aanpak in een doorsnee stadspark te weeg brengt en hoe het eruitziet na een paar jaar. Het is een schoon, fleurig en biodivers park met volop insecten en vogels. Mensen die het niet geloven, zou ik aanraden te komen kijken om het met eigen ogen te zien. Tijdens rondleidingen merk ik keer op keer dat het voor mensen een eye opener is. Zo kan het dus ook, het onkruid, de inheemse natuur als basis voor een park waardoor het een veel hogere biodiversiteit krijgt dan de gebruikelijke stadsparken. Bovendien kan iedereen op een gezonde manier participeren in het onderhoud. Een park wordt zo een plek waar de natuur (ook onze sociale natuur) het echte werk doet.
Inmiddels is dit te zien en te ervaren in Park 1943. Eerlijk gezegd is het voor mij ook een eye opener geweest de afgelopen jaren hoe vitaal de natuur is; hoe goed en snel het werkt en verandert en vooral hoe mooi het is. Dit hebben we bereikt met alleen het groen en schoononderhoud integraal en participatief uit te voeren. Het is echter nog niet officieel, we worden letterlijk gedoogd. We zijn met de gemeente in gesprek een andere beoordeling van het groen te introduceren, waarbij een stadsecoloog meekijkt. Vandaar dat ik met deze column een nieuw fenomeen in het groenbeheer en parkontwikkeling onder de aandacht wil brengen; het natuurpark. Een natuurpark is een park waar de natuur en mensen het werk doen en ook de ruimte en budget krijgen dit te doen. Een belangrijk voordeel hiervan is dat je niets van 'het oude tuinieren' hoeft te weten om te beginnen. En ook niet onbelangrijk; er zijn geen extra investeringen nodig, slechts een bestaand schoon en groenbudget anders aanbesteden en uitvoeren.
Bij het huidige groenbeheer is ‘onkruid’ ongewenst en voor veel klassieke beheerders is het dan ook moeilijk te accepteren hoe wij werken. Twee dagen geleden, zei een van onze beoordelaars bij Right to Challenge platform nog tegen me: ‘Hier liggen groenbeheerders wakker van’. Dat is het knelpunt, de lopende praktijk, terwijl alle politici en bestuurders hun mond vol hebben over biodiversiteit dendert deze praktijk voort als een cyclische efficiënte ecocide. Een natuurpark is dus een heuse harde trendbreuk op het gebied van beheer en ontwerp. Wij verwilderen een bestaand park, gebruiken de planten die er al staan en geven ruimte en rust aan de inheemse natuur op een vakkundige manier. Als er al een herinrichting plaatsvindt is dit vanuit het oogpunt van gebruik en behoefte vanuit bewoners of natuur.
Het grote voordeel van dit concept van een natuurpark is dat iedere gemeente er per direct mee kan beginnen en ieder park tot een natuurpark kan maken door het onderhoud te veranderen. Met andere woorden als er een wil is, en die is er als ik naar bestuurders luister, is er een weg. Ik hoop dat gemeenten de stap durven zetten en een natuurpark starten in hun stad of dorp. Wij willen ze graag helpen. Zo moeilijk is het niet, het is een kwestie van beginnen en de juiste dingen doen.
Het recept is simpel. Stel het schoon en groen budget beschikbaar en start met ‘het nieuwe tuinieren’. Gewoon beginnen is hier het adagium, we hebben al een voorbeeld, Park 1943, vooralsnog het enige park in NL dat bij mijn weten zo wordt beheerd. Als er al andere natuurparken zijn hoor ik het graag. We leren iedereen graag de basisvaardigheden van het nieuwe tuinieren met vrijwilligers. De geitenmethode, knippen en scheren en bodemtransplantatie zijn de drie pijlers waarop dit tuinieren rust. Het 'nieuwe tuinieren' is een vak dat je in de praktijk leert in je eigen park of tuin. Er wordt mij steeds vaker gevraagd of er geen opleiding stadsgeneeskunde is. Daar heb ik veel over nagedacht, maar met een concept natuurpark heb je alles ineen. Iedereen in de wijk ziet hoe het natuurpark verandert, dat er meer variatie komt in de seizoenen, meer insecten en vogels. De tuiniers en vrijwilligers leren in de praktijk van het park zelf dat laat zien wat er mogelijk is als je met de natuur mee tuiniert. Dit vraagt vooral een andere houding dan het controlerende tuinieren dat gangbaar is. Zoals we allen weten is het makkelijker iets aan te leren, dan af te leren. Ik moet eerlijk bekennen dat ik dit toen we 20 jaar geleden startten niet realiseerde, ook ik dacht toen we begonnen in termen van inplanten en schoffelen. Het ging ons toen vooral om het sociale aspect in achterstandswijken. Dat het ook echt zo goed zou werken en zo mooi wordt had ik niet voorzien. Het is een lang proces geweest waarin ik keer op keer met mijn eigen vooroordelen ben geconfronteerd.
Wees niet bang voor zevenblad, akkerdistel of kweekgras zeg ik nu uit de grond van mijn hart. Ze houden elkaar in bedwang als je de natuur haar werk laat doen. Verwilderen in deze is niet passief; je moet planten weghalen, snoeien en zo nodig kun je ze verplaatsen. Samenwerken met het ritme van de natuur vormt de essentie . In de ‘vrije natuur’ zijn er namelijk planteneters; grazers, konijnen, herten, e.d. die eten bepaalde planten weg, waardoor er meer complexiteit, variatie en evenwicht ontstaat in het ecosysteem. Dit moeten we 'in de stad’ al tuinierend imiteren en op deze wijze kunnen we een park mooier maken en biodivers. Ieder natuurpark zal hierdoor anders zijn en de planten die je er vindt zullen per regio verschillen, grondsoort, vochtigheid e.d. Hoe het er uit ziet hangt af van de lokale smaak en het gebruik. Een belangrijk ding hebben ze allemaal gemeen; ze verhogen de biodiversiteit fors en zorgen voor meer sociale cohesie. Bovendien is het tuinieren zelf erg gezond, leerzaam en gezellig. Iedereen kan per direct beginnen, want in de tuin of het park leer je gaandeweg. Voor de ervaren tuiniers is het zaak je vooroordelen te herkennen. Bedenk dat inheemse planten net zo mooi zijn en veel nuttiger, dan de gekweekte tuinplanten. Wie het niet gelooft en dit nieuwe fenomeen met eigen ogen wil aanschouwen is van harte welkom in Park !943 te Rotterdam.
