Fraai en Verzorgd
Essay over organische stedenbouw die mens en natuur als uitgangspunt heeft.
Een schip hou je drijvend door onderhoud. Dat kun je ook over een stad zeggen.
Herstelde en geverfde deuren laten zien dat je met beperkte middelen een heel eind komt. Hetzelfde geldt voor kleding en welk gebruiksvoorwerp dan ook. Repareren is altijd een optie. En wat is daar mis mee?
Het kale fraai verzorgen zonder te vernieuwen. Verzorgd en fraai in plaats van nieuw en strak. De charme en esthetiek van hergebruik en geschiedenis vol verhalen versus nieuw elan en nieuwe hoop. Nieuwe spullen, nieuwe gebouwen suggereren een nieuwe toekomst; een schone toekomst zelfs. Maar ook nieuwe spullen en gebouwen verouderen. Eigenlijk wordt er niet goed nagedacht over de esthetiek van verouderen. Wat strak en nieuw is heeft maar een vlekje nodig. Het is makkelijk te bezoedelen.
Nieuw en strak mist de esthetiek en romantiek van eeuwenoude dorpen door de jaren verweerd en gegroeid waar de geschiedenis iedere dag zichtbaar is.
Het toerisme vreet deze authenticiteit op en maakt er een kermisattractie van. Helaas helaas.
Al het authentieke is inmiddels vermengd met glanzende gebouwen, flats en winkels, tussen het oude gepropt, er aangeplakt en omheen gebouwd. De nieuwe glanzende kathedralen in het eeuwenoude vervlochten landschap dat verwoest is door de efficiënte ruilverkaveling in de zestiger jaren.
In Rotterdam heeft het bombardement een deel van de zichtbare geschiedenis weggevaagd en een nieuwe gemaakt. Puin is geruimd, singels gedempt en er zijn glanzende gebouwen en brede straten voor in de plaats gekomen. Is het een litteken? Het heeft ons een andere stad gegeven. Weg met de oude meuk geeft ruimte voor iets nieuws.
De moderne architectuur van het winkelcentrum en verblijfsruimte in de binnenstad lijkt inmiddels op vele andere binnensteden. De Lijnbaan, ooit een voorbeeld is nu een winkelpassage als zovelen. Door heel Nederland zijn winkelstraten en boulevards die nu langzaam wegkwijnen door het digitale handelsloket.
Door de radicale stadsvernieuwing herken je wijken vaak niet meer terug. Bijvoorbeeld Crooswijk nu en zo'n twintig jaar geleden. Ambachtelijk metselwerk is veel te duur en onhandig geworden. Toch gebruiken we gevels met stenen en metselwerk. We imiteren het vroegere handwerk met serie geproduceerde wandplaten.
Dit alles maakt onze gebouwde omgeving kunstmatig en onaanraakbaar. Alles wordt schoon gemaakt met machines. Zonder het te merken hebben we onszelf losgekoppeld van de gebouwen. Vroeger verzorgden en streelden we de gebouwen. Nu laten we dat aan anderen over. Nu strelen we nog slechts de spullen en elkaar. Of zelfs dat laten we door anderen doen. We hebben onszelf geatomiseerd en authenticiteit is een toeristische attractie geworden in plaats van een beleefde werkelijkheid van alledag. Kunstmatigheid is de norm geworden.
Hier ligt de kern van het huidige conflict in de stedenbouw. Grootschalig en efficiënt met een kunstmatige suggestie van authenticiteit, zoals de reclame de industrieworst als ambachtelijk verkoopt. Als ware het handwerk en met liefde bereidt. Wie gelooft dat nog?
De menselijke maat is in de huidige praktijk verdrukt juist door de grootschalige gestandaardiseerde aanpak die ook nog eens efficiënt en goedkoop dient te worden uitgevoerd. Het verzorgen van de buitenruimte zoals je deuren kunt herstellen is lastig want alles is zowat modulair en moet besteld worden. Daar heb je specialisten voor nodig. De buitenruimte is onaanraakbaar geworden en wordt schoongemaakt alsof het een dierenverblijf is in Blijdorp met hoge druk spuiten, bladblazers en kokend water.
De stadsnatuur is echter nog steeds aanraakbaar en hier kunnen we door ander onderhoud prachtige ‘Franse deuren’ maken in de vorm van ecologisch en sociaal beheren. Ecologische en sociale systemen hoeven immers niet vernieuwd te worden. Ze groeien in complexiteit en biodiversiteit door goed beheer. Dagelijks onderhoud zogezegd, liefdevol en vakkundig. Het wordt simpelweg steeds mooier.
Een stadsnatuur die ‘fraai en verzorgd’ is kan niet ‘mooi en nieuw’ zijn. Er bestaat zelfs geen mooie nieuwe stadsnatuur. Nieuw ingerichte borders zijn niets anders dan verwoestingen van stadsnatuur die trachtten hun natuurlijke vorm te hervinden hetgeen we door voortdurend schoffelen verhinderen. Slechts dode dingen kunnen mooi en nieuw zijn en dat verslijt door aantasting van de levende natuur. Nieuwigheid verdwijnt altijd. Dus waarom vernieuwen als we het over stadsnatuur en sociale interactie hebben.
Rotterdam bestaat uit een glanzend centrum en een rijke schakering aan wijken.
Stedenbouwkundig zijn het de auto’s die de stad de vorige eeuw hebben vormgegeven. Auto’s zijn typische glanzende dingen. Inmiddels niet meer te repareren zonder computer. Zou een stad van de toekomst niet meer een stad zijn om in te leven. Een stad waar het langzame verkeer van de menselijke interactie en het ritme van de natuur de dienst uit zouden moeten maken. Een stad voor mensen in plaats van een stad voor auto's.
Een dergelijke is veel gezonder voor mens, plant en dier dan de huidige luidruchtige machinale stad. Samen aan iets werken, lopen en fietsen, allemaal gezond richting een fraaie en verzorgde stadsnatuur.
Een stedenbouwkundig beheerplan der nieuwe dingen zou een omvattend management impliceren van alles dat nieuw ontstaat en dus beheer nodig heeft.
Een basis voor een dergelijk transformatief beheerplan zou kunnen zijn om de plant te kiezen als topologische basisstructuur voor de infrastructuur van de stad. Organisch in tegenstelling tot de mathematische planning vanuit nut en doelmatigheid.
De wijken zouden de bladeren zijn en de sapstroom (het verkeer) kan met dit model worden vormgegeven. Iedere wijk kan kiezen voor slechts een ingang voor auto’s en meerdere doorgangen voor langzaam verkeer (voetgangers en fietsen). Dit vermindert het autoverkeer en stimuleert het langzame verkeer ter plekke. ‘Burgers zijn aan zet’ horen we keer op keer vanuit het gemeentehuis en de huidige stadsmakers. Dit zou een zet kunnen zijn.
Merk op dat dit per direct kan worden ingevoerd en uitgevoerd. Gewoon sommige wegen voor snel verkeer afsluiten en er langzame doorgangen van maken voor de overige passanten. Dit geeft per direct minder autoverkeer in wijken. Het geeft luwte en rust in de directe leefomgeving van mensen; straat en wijk. In Amsterdam doen ze momenteel een experiment in de Weesperstraat
Je kunt ook straten autovrij maken en zo creeer je meer ruimte voor buitenspelen, ontmoeting en natuur. Het vergt ook ander beheer om de uitstraling fraai en verzorgd te houden. Romantisch en Weelderig. Groen, Gezond en Gezellig.
De meeste veranderingen stuiten op verzet. Maar en dat is een feit, mensen wennen er snel aan. De voordelen hier zijn aanzienlijk als het gaat om een gezondere woonomgeving en de implementatiekosten laag. Dit is een kwestie van politiek draagvlak en bestuurlijke durf. Er zijn geen werkelijke of wettelijke onmogelijkheden het uit te voeren.
Op deze wijze kan op stedelijk niveau eerst de sapstroom worden veranderd en vervolgens kan de fysieke en sociale ecologische structuur hieraan geleidelijk worden aangepast. Meer verblijf- en ontmoetingsruimte in de wijk. Beheer, gebruik en ontwerp trekken gezamenlijk op.
Free your mind and your ass will follow
Er zullen altijd fysieke ingrepen nodig blijven en nieuwe gebouwen. Waar in de vorige eeuw de auto dominant was zal dat in deze eeuw de gemeenschap en de natuur zijn. Kinderen kunnen veiliger buitenspelen, mensen bewegen meer, ontmoeten elkaar meer en er is meer ruimte voor stadsnatuur. De stad wordt zachter de mensen en de natuur bereikbaarder. Waar de harde bereikbaarheid een veer moet laten geeft dit een boost aan de sociale en ecologische bereikbaarheid.
Wie wil geen gezonde leefomgeving in de stad. Waar mensen vriendelijk zijn en kinderen veilig kunnen buitenspelen. Dit kan door een ander dagelijks onderhoud en beheer. Een andere routine, eerst opruimen en verzorgen, fraai en mooi maken. Tegelijkertijd de stedelijke infrastructuur (het stadmaken) hierop aanpassen. Zorg voor elkaar en omgeving.
Dat ziet er niet alleen fraai uit. Dat is veel meer.
