Het mysterie van ons bewustzijn

Ons bewustzijn is het meest vertrouwde mysterie dat we kennen. Iedereen die dit leest is zich van zichzelf bewust, van de tekst en van hetgeen het teweeg brengt. Toch begrijpen we er wetenschappelijk geen biet van. We komen niet eens in de buurt. Dit laat zien hoe we omgaan met waarheid en werkelijkheid. Zaken die we niet begrijpen duwen we naar de randen van onze kennis. Met zoiets als het bewustzijn dat nu juist de basis vormt van onze kennis is dat een zeer vreemde manoeuvre. Je kunt zaken niet lossnijden van hun context en ons bewustzijn vormt letterlijk onze wereld waarover wij praten en die we proberen te begrijpen. Ik kom erop omdat ik laatst een artikel las over het idee dat bewustzijn een quantum verschijnsel is. Tja, denk ik dan; tuurlijk is het quantum, maar dat brengt ons geen stap verder. Als we iets niet begrijpen is het de quantum mechanica.

Omdat we dus systematisch en automatisch het mysterie buiten onszelf plaatsen is dat wat onze kennis en waarheid vormt en daar zouden we serieus stil bij dienen te staan. We doen alsof we onszelf kennen en kunnen vertrouwen op ons bewustzijn, onze logica en onze zintuigen. Terwijl we het ‘vooralsnog’ niet kunnen verklaren en werkelijk begrijpen. Waarschijnlijk zien wetenschappers dit ook, maar omdat iedereen doet alsof we het te weten kunnen komen, blijven we zoeken naar verklaringen en bewijzen met juist datgene wat we niet begrijpen; ons bewustzijn. Zodoende drukken we het mysterie (het nooit zullen kennen) ongemerkt naar de randen van onze kennis, terwijl het centraal zou moeten staan. We zouden ons meer bewust moeten zijn van dat wat we nooit zullen weten. Als we trouwens de quantum theorie volgen en haar adagium - het geheel bepaalt de delen - serieus nemen, betekent dit dat wij wellicht een product, cq gevolg zijn van ons bewustzijn en niet omgekeerd. Dat is trouwens een hele interessante hypothese om te onderzoeken; het verklaart een heleboel terwijl de hypothese zelf niet is te bewijzen. Tenminste daar ga ik nu vanuit, je zou het hooguit wiskundig kunnen berekenen of het mogelijk is qua dimensies en zo. Wat me het meest dwars zit is dat we niet automatisch accepteren dat we een heleboel niet weten en dat uiteindelijk alles een kwestie van perspectief en geloof is; een constructie waarvan we ons bewust zijn. Dat zou de maatschappelijk discussie helpen lijkt me. Momenteel wordt er vanuit allerlei verschillende kaders gediscussieerd. Maar het perspectief, de bril zelf, wordt meestal niet benoemd. Bijvoorbeeld het idee dat we ieder probleem kunnen oplossen, terwijl de praktijk laat zien dat we wellicht zaken oplossen, maar dat er steeds nieuwe problemen ontstaan. We streven naar een soort van perfectie die onbereikbaar is en ondertussen modderen we voort. Het zou nuttig zijn ook eens naar de onmogelijkheden te kijken. We hebben het enerzijds veel te ingewikkeld gemaakt en anderzijds stellen we de problemen te simpel voor. Niet de problemen zijn simpel, maar het perspectief en de doelstelling kan simpel zijn en hierdoor wordt een en ander hanteerbaar en praktisch. Zaak is we dat we het mysterie tussen ons in plaatsten waar het altijd is geweest en onze troon van alwetendheid verlaten. We kunnen onze prehistorische voorouders de hand schudden, we weten evenveel. Jager-verzamelaars hadden trouwens grotere hersenen dan wij omdat hun taken wellicht moeilijker waren.

Een simpel uitgangspunt zou kunnen zijn dat we de natuur niet meer naar onze hand zetten, maar een constructieve dialoog met moeder aarde en onszelf voeren. De natuur is het enige dat complexe systemen vormt en binnen complexe systemen, zoals ecosystemen ontstaat een nieuwe ordening, waarbij het geheel meer is dan de delen. Daaruit zijn wij evolutionair te voorschijn gekomen en wij mensen zijn dus een uitkomst van het geheel. Dat wij ons hiervan bewust zijn is een wonder. Wij mensen zijn complex en deze complexiteit is voelbaar voor iedereen in ons alledaagse leven met alles erop en eraan. Van sommige dingen zijn we ons bewust, van sommige dingen worden we ons bewust, we dromen en fantaseren erop los. De rituelen van alledag, het waken, slapen en onze omgang met anderen. Het is een weelderige chaos, die we ordenen en proberen zinvol in te vullen. Dit alledaagse is bij sommigen een zeer gecultiveerd landschap en bij anderen is het een woeste en gevaarlijke wildernis. Ik hoop dat ik mijn punt gemaakt heb dat ons bewustzijn het grootste ondoorgrondelijke mysterie is in ons bestaan en dat we hiermee al onze zekerheid als ook onze twijfel bewust worden. Daar wil ik het deze week even bij laten.